Pierwsze wzmianki na temat wsi Proskowo, odnalezione w pismach, pochodzą z 1415 roku. Natomiast o Żbikowie (obecnie dzielnica Pruszkowa) zachowały się zapiski już z 1236 roku.
Wtedy to na tych ziemiach powstała parafia rzymskokatolicka biskupów poznańskich. Ale dowody bytności ludzi na terenach zajmowanych obecnie przez Pruszków są o wiele starsze.
Wieś Pruszkowskich
Ślady hutnictwa w okolicy pochodzą z okresu od I wieku p.n.e. Szacuje się, że właśnie tutaj ludność prasłowiańska wybudowała od 100 do 150 tys. pieców do jednorazowego wytopu żelaza. W 1456 r. książę mazowiecki Janusz I nadał rycerzowi Świętosławowi kilka wsi, m.in. Proskowo. Potomkowie Świętosława byli założycielami rodów Pruszkowskich i Pęcickich. Wieś zajmowała prawie 80 ha.
Rodzina Pruszkowskich władała wsią do roku 1580. Od tej pory do XVII wieku wieś przekształcała się, rosła, zmieniała właścicieli, aż trafiła w ręce kanclerza wielkiego koronnego Andrzeja Leszczyńskiego.
Koleją na letnisko
Od przełomu XVIII i XIX w. Pruszków staje się znany jako podwarszawski ośrodek letniskowy. Usytuowano tutaj stację kolei warszawsko-wiedeńskiej. Otwarto ją w 1845 roku. Na początku XIX stulecia majątek pruszkowski należał do dr. Czekierskiego. W miejsce drewnianego dworku wybudował on murowany klasycystyczny pałac, otoczony parkiem zaprojektowanym przez Karola Sparmana z Saksonii.
Majątek odkupił rosyjski kupiec Jan Skwarcow. Doprowadził on w 1869 roku do parcelacji dóbr ziemskich. W Pruszkowie mieszkało już wówczas ponad 1,5 tys. osób. W tym też czasie zaczęły powstawać domy letniskowe i wille. Wypoczywali tutaj m.in. Henryk Sienkiewicz i Helena Modrzejewska. A w 1891 roku we wsi Tworki zbudowany został Szpital dla Psychicznie Chorych.
Osada fabryczna
Zaczął się także rozwijać przemysł. W 1878 ruszyła Wytwórnia Farb i Lakierów J. Nowaka. W 1879 r. powstała Odlewnia Żelaza A. Rotsteina oraz Fabryka Fajansów J. Teichfelda. W 1881 r. - Wytwórnia Kotłów i Konstrukcji Żelaznych Rudnickiego i Kuczyńskiego, a w 1886 r. - Cynkownia Blachy Tillmansa. W 1889 r. otwarto najstarszą na ziemiach polskich fabrykę ołówków S. Majewskiego. Łącznie zakłady zatrudniały prawie 600 osób. W 1910 r. Pruszków uzyskał status osady fabrycznej. Przed wybuchem I wojny światowej mieszkało tutaj 16 tys. osób.
W 1914 roku przerwany został szybki rozwój Pruszkowa, który znalazł się w obrębie bezpośrednich działań wojennych. Niemiecka artyleria niszczyła zarówno budynki mieszkalne, jak i obiekty przemysłowe. Z kolei wycofujący się Rosjanie wraz z ewakuowanymi robotnikami zabierali w głąb Rosji wyposażenie fabryk. Tymczasem w 1916 roku, po zajęciu Królestwa przez Niemców, Pruszków otrzymał prawa miejskie. Do miasta dołączono osadę przemysłową Żbików. W maju 1919 roku na podstawie polskiej ordynacji dokonano wyboru rady miejskiej.
Miasto przemysłu
W dwudziestoleciu międzywojennym Pruszków stał się największym ośrodkiem przemysłowym w okolicy Warszawy. W 1919 roku spółka akcyjna Stowarzyszenie Mechaników Polskich założyła Wytwórnię Obrabiarek. Powstała przy niej czteroklasowa Szkoła Techniczno-Rzemieślnicza. W 1920 roku uruchomiono elektrownię, w 1927 roku ruszyła Elektryczna Kolej Dojazdowa (od 1936 roku do Warszawy można było podróżować także pierwszymi pociągami elektrycznymi PKP). W 1939 roku Pruszków liczył już ponad 27 tys. mieszkańców (niektóre źródła podają nawet, że w przededniu wojny było ich 29 tys.). W mieście działały dwa przedszkola, siedem szkół powszechnych, dwie szkoły rzemieślnicze i szkoła średnia.
Dulag 121
Od pierwszych dni II wojny światowej w Pruszkowie działał silny ruch oporu. W czasie działań wojennych zginęło około 2,6 tys. mieszkańców. W 1944 roku w halach warsztatów kolejowych hitlerowcy utworzyli przejściowy obóz dla cywilnej ludności wysiedlanej z Warszawy - Dulag 121. Przez obóz ten przeszło łącznie około 650 tys. osób. Wycofujący się hitlerowcy wysadzili w powietrze wytwórnię obrabiarek oraz elektrownie.
Pruszków zostaje wyzwolony 17 stycznia 1945 roku. Szybko powstaje sztab NKWD. A w marcu 1945 r. zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa 16 przedstawicieli Rządu Polskiego zostaje aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy. W 1945 r. w Pruszkowie przejściowo mieszczą się siedziby kilku ministerstw i urzędów centralnych.
Od 1952 roku miasto jest siedzibą powiatu. W 1954 r. przyłączono do niego wiele miejscowości wiejskich z 3,3 tys. mieszkańców. Dzisiaj Pruszków liczy ponad 54 tys. mieszkańców. Wraz z okolicznymi gminami jest to ponadstutysięczny ośrodek.
|
